Հովհաննես Թումանյան, «Մեծ ցավը»

Առաջադրանք

2.Ցավ

3.Երկիր ունենք―չենք ճանաչում, պատմություն ունենք―չենք ճանաչում, ժողովուրդ ունենք―չենք ճանաչում, գրականություն ունենք―չենք ճանաչում, լեզու ունենք―չենք իմանում:

4. Ես կարծում եմ, որ եթե չլիներ այս տողերը` ապա տեքստը կզրկվեր իմաստից`   Եվ  ինչպես կարող է պատահել, որ մեզ սիրեն  ու  հարգեն օտարները, երբ պարզ տեսնում  են, որ մենք, որպես առանձին  ժողովուրդ, չունենք ինքնուրույն  պատկեր ու բովանդակություն և հանդիսանում  ենք  միմիայն  իր  աղավաղումը։ Էսպես է դրությունը, և եթե ճշմարիտ  էսպես է, սրանից հետո էլ  ինչ  ուղիղ  ճանապարհի կարող է լինել էս  դրության  մեջ  գտնվող ժողովուրդը, ինչ արժանապատվության  զգացմունք կարող  է  ունենալ և ինչ հարգանք հենց դեպի իրեն:

5.Ես կարծում եմ, որ ինչ խոսք կա արժանապատվության մասին, եթե մենք չգիտենք մեր հայ պատմությունը:Այո` ինչպես կարող է պատահել, որ մեզ սիրեն ու հարգեն օտարները, բայց մենք պարզ տեսնում ենք, որ չունենք ինքնուրույն պատկեր և բովանդակություն, ընդամենը դա ցավ է, որ մենք չգիտենք մեր հայ ազգի  պատմությունը և հայոց լեզուն:

Պատմություն ունենք―տգետ ենք: Եվ, դժբախտաբար, 

դեռ մի կարգին պատմության գիրք էլ չունենք, թեև քիչ 

ժողովուրդ կունենա էնքան նյութ իր պատմության 

համար, ինչքան մենք ունենք: Նախնական մշուշի մեջ 

թաղված դարերի մասին չեմ ասում, այլ էն 

ժամանակների ու անցքերի, որոնց վրա ընկնում է 

ճշմարիտ պատմության լույսը: Չգիտենք: Չգիտենք մենք 

ինչ ենք եղել, ինչ ենք արել, ինչու և ինչպես, ինչ օրով, ինչ 

ճանապարհով ենք էստեղ հասել:

Եվ ինչ զարմանք, որ էս դրության մեջ գտնվող մարդը, իր 

անհատական խեղճությունն ու դատարկությունը հեշտ 

կտարածի իր ամբողջ ցեղի ու նրա անցյալի վրա, 

կարհամարհի իր ցեղը, իր անունից կամաչի, կուրանա, 

իրեն թույլ կտա իր ցեղին վերաբերյալ ամեն 

ստորություն, և շատ-շատ կդառնա մի միջազգային 

ոչնչություն, որ աշխարհքում ոչինչ չի հարգում` սկսած 

իրենից: Կամ թե չէ կընկնի մյուս ծայրը, իր ցեղը 

կհամարի Աստծո ընտրյալ ժողովուրդը, «12 

խաչապաշտի, եթմիշիքի միլլեթի գլուխը», և կույր 

ազգասիրական տենչով բռնված` չեղած մեծություններ 

ու փառքեր կզառանցի` հասկացողություններ, 

ժամանակներ ու դեպքեր իրար խառնելով, մի վիճակ, որ 

հաջող քառյակով ծաղրել է հանգուցյալ Ռ․ 

Պատկանյանը, թեև ինքն էլ ազատ չէր էդ 

պակասությունից։

«Հայկ ու Նապոլեոն մի գռոշի համար

Սաստիկ թունդ խոսքեր ասացին իրար․

Հայկն ուներ հրացան, Նապոլեոնն աղեղ․

― Ո՞վ հաղթեց․― անշուշտ մեր Հայկը ահեղ»։